Kısa Çalışma Döneminin İlk Bir Haftalık Süresinde İşveren Tarafından Ödenen Yarım Günlük Ücretin ve Bu Ücretin SGK Bildirimleri Karşısındaki Durumu

COVID-19 salgınının etkileri nedeniyle İşverenlerce yapılan kısa çalışma başvuruları İŞKUR tarafından onaylanmaya, hatta çalışanlara kısa çalışma ödenekleri ödenmeye başlamıştır. Mart ayında başlayan kısa çalışma dönemleri bakımından SGK bildirgelerinin verilme süresi 27 Nisan’a kadar uzamış olsa da son haftanın tartışması kısa çalışmanın ilk haftasındaki yarım ücret ödemesi ve SGK primlerinin akibeti olmuştur.

Ancak, ilk olarak 2011 yılında yürürlüğe giren Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelikte yer alan kısa çalışma döneminin ilk bir haftasında bazı koşulların varlığı halinde İşveren tarafından yarım ücret ödenmesi ve kısa çalışma ödeneğinin bu dönemin bitiminde başlaması uygulamada özellikle SGK prim bildirgeleri bakımından karışıklık yaratmıştır. Konuyla ilgili yapılan pek çok farklı yorum bulunmaktadır. Bununla birlikte, konunun devlet-işveren ve çalışan perspektifiyle bir bütün olarak ele alınması ve ayrıca, 4857 Sayılı İş Kanunu’nun ilgili hükümleri, 5510 Sayılı Kanunun ilgili hükümleri ve de 4447 Sayılı Yasa Uyarınca yayımlanmış “Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik” ekseninde değerlendirmesi halinde doğru sonuca varılacağı tabiidir.

I. Kısa Çalışma Bir Haftalık Süreyle Yarım Günlük Ücretin İşveren Tarafından Ödenmesi Uygulaması ve Dayanağı

30.04.2011 tarihli RG’DE YAYIMLANAN KISA ÇALIŞMA YÖNETMELİĞİNİN 7.MADDESİNİN İLGİLİ FIKRALARI ŞÖYLEDİR;

Kısa çalışma (Ek:RG-9/11/2018-30590) ile kısa çalışmaödeneğinin miktarı ve ödenmesi

(6) Zorlayıcı sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılması halinde, ödemeler 4857 sayılı Kanunun 24 üncü maddesinin (III) numaralı bendinde ve 40 ıncı maddesinde öngörülen bir haftalık süreden sonra başlar.

(7) İşçinin kısa çalışma ödeneği aldığı süre için, 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereği ödenecek sigorta primi, İşsizlik Sigortası Fonu tarafından Sosyal Güvenlik Kurumuna aktarılır….

YÖNETMELİĞİN BU MADDESİ AÇIKÇA VE YORUMA MAHAL VERMEYECEK ŞEKİLDE, KISA ÇALIŞMA DÖNEMİNİN İLK HAFTASINDA KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN BAŞLAMAYACAĞINI İFADE ETMEKTEDİR; DOLAYISIYLA ZORLAYICI SEBEPLE KISA ÇALIŞMAYA BAŞVURULMASI HALİNDE KISA ÇALIŞMA DÖNEMİNİN İLK HAFTASI İÇİN İŞKUR TARAFINDAN SİGORTALIYA KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ ÖDENMEZ, BU DÖNEM İÇİN SİGORTALI ADINA SGK’YA GENEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMİ DE ÖDENMEZ.

II.4857 Sayılı Yasanın 24. Maddesinin 3. Fıkrası Neyi Düzenlemektedir?

İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı

Madde 24 - Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:

III. Zorlayıcı sebepler: İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.

Bu madde ile İşçinin Zorlayıcı Sebepler nedeniyle ve haklı sebeple yani kıdem tazminatı alarak iş akdini feshedebilmesi için bir hafta beklemesi zorunluluğu düzenlenmektedir. Kanuna göre, işyerinde (= yani işverenin hakimiyet sahası içinde) zorlayıcı bir neden çıktığında işçinin iş akdini haklı nedenle feshedebilmesi için bu zorlayıcı nedenin en az bir hafta sürmüş olması gerekmektedir. Bu bir haftalık bekleme süresinde iş akdi aşağıda da örnekleneceği gibi gerek hafta sonu tatili, gerek ulusal bayram, dini bayramlar resmi tatiller gibi hala devam etmektedir. Ancak, fiilen çalışılmayan bu süreler için işçi bir çalışma karşılığı olmaksızın o günün ücretini tam olarak alırken zorlayıcı nedenin söz konusu olduğu bu bekleme süresi boyunca 40. Maddedeki açık düzenleme gereğince işçi yarım ücrete hak kazanmaktadır. Kanun 40. maddesinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödeneceğinden söz ettiğinden zorlayıcı nedenin bir haftadan az sürmesi halinde işçiye zorlayıcı nedenin devam ettiği her gün için -söz gelimi işyerinin bulunduğu mahalde 4 günlük sokağa çıkma yasağı ilan edilmiş ise 4 gün için- yarım ücret ödenecektir. Dolayısıyla İş Kanunu m.24/III’te yer alan bir haftalık sürenin geçmiş olması işçinin haklı nedenle fesih yetkisinin doğması için aranan bir şart olup İş Kanunu m.40’ta yer alan ücret ödeme yükümlülüğü bakımından işçinin en az bu kadar bir süre işyerinde çalışmamış olması gerektiği söylenemez.

Görüldüğü üzere, kısa çalışma döneminin başlangıcındaki ilk bir hafta yarım ücret uygulaması yani ilk bir hafta İŞKUR tarafından kısa çalışma ödeneği ödenmemesi, ücretin İş Kanunun 40. Maddesine göre işveren tarafından ödenmesi bakımından iki hususa dikkat edilmelidir:

   1. Kısa Çalışma Başvurusunun nedeni olarak Zorlayıcı Sebep (Covid 19) seçilmiş olmalıdır. Belirtelim kizorlayıcı sebep işyerinin tamamı için geçerli olabileceği gibi, bir bölümü için de geçerli olabilir.

   2. Yarım gün ücret uygulaması her bir işçi bakımından ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Buna göre, kısa çalışma uygulanan dönemin başlangıcında bazı işçiler ilk bir haftalık sürenin içinde hiç çalışmamış olabilir bazıları ise bir haftadan daha az süreyle çalışmamış olabilirler. Böyle bir durumda, işveren ilk hafta hiç çalışmamış olan işçileri için 7 gün için ayrı ayrı yarım ücret tahakkuk ettirmekle yükümlü olacak; bu ilk haftanın bazı günlerinde çalışmış olan işçileri için ise fiilen çalıştığı günler için normal (tam ücret) mücbir nedenle çalışmadığı günler için İş Kanunu m.40 gereği yarım ücret tahakkuk ettirmekle yükümlü olacaktır.

III. Kısa Çalışma Yönetmeliğindeki Düzenlemenin Nedeni Nedir?

Yönetmelikteki 2011 yılındaki koşullar dikkate alınarak hazırlanmış olup, düzenlemenin güncel pandemi sorunu ve bu durumun tamamen zorlayıcı sebep olması, ayrıca halihazırdaki durumun genel/yaygın ve de geçici kabul edilip iş akitlerin zorlayıcı sebeple feshi seçeneğinin özellikle çalışan bakımından hiç bulunmayışı karşısında, bu düzenlemenin uygulanmaya devam etmesi makul nedene dayanmamaktadır. Zira, kısa çalışmaya girecek işveren iş akdini feshetmemektedir, çalışanın böyle bir lüksü hiç bulunmamaktadır. Kısa çalışma ödeneğinin verilmesinin de bu nedenle sanki ortada bir fesih hazırlığı varmış gibi ilk bir haftalık kısmının işverenin ödemesinin beklenmesi, 24. Madde ve 40. Maddenin düzenlenme amaçları ile ilgili değildir. 24. Maddenin ve 40. Maddenin düzenleme amacı fesihten evvel bir hafta beklenilmesi ve çalışılmayan bu süre içinde de çalışanın mağdur olmamasıdır.

IV. İş Kanununun 40. Maddesine Göre Ödenmesi Gereken Yarım Ücretin Yorumlanması

İş Kanununa Göre Ücretin Tanımı Ve Ücret Sayılan Ödemeler

Ücret ve ücretin ödenmesi

Madde 32 - Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.

Yarım ücret

Madde 40 - 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde BİR HAFTAYA KADAR- HER- GÜN- İÇİN- -YARIM -ÜCRET- ödenir.

Fazla çalışma ücreti

Madde 41 - Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.

Hafta tatili ücreti (Bir iş karşılığında ödenmez)

Madde 46 - Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.

Yarım ücret (Bir iş karşılığında ödenmez)

Madde 40 - 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.

Genel tatil ücreti (Bir iş karşılığında ödenmez)

Madde 47 - Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.

Doğum izni, kanunda sayılan mazeret izinleri, analık izni, süt izni gibi pek çok süre için de yine çalışma olmadan bir ücret ödendiği görülmektedir. SONUÇ OLARAK, ÜCRETİN BİR ÇALIŞMA KARŞILIĞI ÖDENMESİ KURAL OLMAKLA BİRLİKTE, KANUNDA AÇIKÇA SAYILAN PEK ÇOK HALDE BİR ÇALIŞMA OLMADAN DA ÜCRET TAHAKKUK ETTİRİLİR VE ÖDENİR. Bu çerçevede 40. Maddeye göre ödenen ücret de işçinin bir çalışma ediminin karşılığı olmaksızın kanun gereği bir “sosyal ücret” olarak ödenmektedir.

V. Kısa Çalışmada İlk Bir Haftalık Süre Her Durumda Yarım Ücret mi Ödenecektir, Yarım Ücret Ödemesi Halinde SGK'ya Kaç Gün Üzerinden bildirilecektir?

4857 Sayılı Yasanın bahse konu Yönetmelikte atıf yapılan 40. maddesi düzenlemesinde yer alan -HER -GÜN- İÇİN -YARIM- ÜCRET- ÖDEME -ZORUNLULUĞUNDAN HAREKETLE, SGK aylık prim ve hizmet belgelerinde prim gün sayısının 4 gün veya 7 gün üzerinden bildirilmesi gerektiği şeklinde farklı görüşler ortaya konulmaktadır.

Yarım ücret

Madde 40 - 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde BİR HAFTAYA KADAR- HER- GÜN- İÇİN- -YARIM -ÜCRET- ödenir.

40. MADDE METNİ AÇIKTIR, BİR HAFTALIK SÜRE İÇİNDE HER GÜN İÇİN YARIM ÜCRET ÖDENECEKTİR.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Prime Esas Kazançlar” başlıklı 80 inci maddesinin 1 nci fıkrasının h bendinde;

“ h) Sigortalıların günlük kazançlarının hesabında esas tutulan gün sayıları, aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını gösterir. Ancak, işveren ve sigortalı arasında kısmî süreli hizmet akdinin yazılı olarak yapılmış olması kaydıyla, ay içerisinde günün bazı saatlerinde çalışan ve çalıştığı saat karşılığında ücret alan sigortalının ay içindeki prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saati süresinin 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen haftalık çalışma süresine göre hesaplanan günlük çalışma saatine bölünmesi suretiyle bulunur. Bu şekildeki hesaplamada gün kesirleri bir gün kabul edilir. …..”

hükmü yer almaktadır.

5510 sayılı Kanunun bahse konu hükmü ve 4857 sayılı İş Kanununun 24/3, 32. ve 40. maddeleri birlikte değerlendirildiğinde, kamu idareleri tarafından COVID-19 pandemisinin “Zorlayıcı Sebep” olarak kabul edilmesinin ardından yapılan kısa çalışmanın ilk bir haftalık döneminde İşveren tarafından verilen yarım ücretin, İş Kanunu m.40 uyarınca bir haftaya kadar “HER GÜN” İÇİN VERİLECEK OLMASI + 5510 sayılı Kanunun 80. Maddesinin 1. Fıkrasının h. Bendi gereğince KAZANÇ-GÜN-PRİM ÖDEME GÜNÜ hakkındaki açık düzenlemesi dikkate alındığında, çıkan sonuç şu olmak gerekir; zorlayıcı sebeple kısa çalışma ödeneğine başvuran işverenler, hakkında işlem (puantaj) yaptıkları çalışan kısa çalışma döneminin ilk haftasında işyerinde kesintisiz olarak bir hafta çalışmaması halinde, çalışana YARIM ÜCRET ÖDERLER+ SGK PRİM BİLDİRGELERİNDE PRİM ÖDEME GÜN SAYISINI 7 TAM GÜN OLARAK DİKKATE ALIRLAR. Şu kadar ki prime esas günlük kazanç tutarı (2020 yılı için geçerli olan) 98,10 TL nin altında kalmakta ise bu tutar 98,10 TL ye tamamlanarak prim ödenir. Şayet kısa çalışma döneminin ilk haftasında işçi 3 gün çalışmış 4 gün mücbir nedenle çalışmamış ise, bu durumda ilk 3 gün için prime esas kazanç normal günlük ücret üzerinden, çalışılmayan 4 gün ise İş Kanunu m.40 uyarınca yarım ücret üzerinden Kuruma 7 gün olarak bildirilecektir.

VI. Sonuç Olarak;

• Kısa Çalışma Yönetmeliğinin ilgili hükmü kısa çalışma süresinin başlangıç tarihi ile ilgili olup, eğer zorlayıcı sebep-COVID-19 nedenli bir kısa çalışma ödeneği başvurusu yapıldı ise ödenek kısa çalışma döneminin ikinci haftasından itibaren ödenmektedir.
• Kısa çalışma döneminin ilk bir haftasında eğer çalışan hiç işe gitmediyse işveren tarafından her gün için yarım ücret ödeme zorunluluğu gündeme gelir; ancak işe gitmeme tam ve kesintisiz bir hafta sürmemiş ise bu durumda fiilen çalışılan günler için gerçek puantaj üzerinden gerçek saat-gün ücreti ödenir; çalışılmayan günler için ise işveren tarafından İş Kanunu m.40 uyarınca yarım ücret ödenir. Ancak her durumda ilk bir hafta İŞKUR kısa çalışma ödeneğini başlatmaz.
• İŞKUR tarafından ödeme yapılmayan ilk hafta için İş Kanunu 40. Maddesi gereğince her gün için yarım ücret ödendiğinde sigortalının çalışması SGK’ya 5510 Sayılı Yasanın 80. Maddesinin 1. Fıkrasının h bendi uyarınca 7 tam gün üzerinden ve 98,10 TL’nin altında olmamak üzere bildirilir ve buna uygun olarak tahakkuk ettirilen primler işveren tarafından ödenir. Eğer ilk hafta içinde işçi kısmen çalışmış kısmen çalışmamış ise çalışılan günler için normal puantaja göre ücret tahakkuku yapılır; çalışılmayan günler için ise yarım ücret üzerinden ücret tahakkuku yapılır. Bu suretle bulunan aylık toplam prime esas kazanç -yasal günlük alt sınırın altına düşmemek kaydıyla- 7 gün üzerinden Kuruma bildirilir.

Yararlı olması dileğimizle.